آنچه باید درباره درمان و مراقبت از زخم سالمندان بدانید

با افزایش سن، پوست افراد دچار تغییرات طبیعی می شود که آن را آسیب‌ پذیر کرده و روند بهبود زخم را کندتر می ‌کند. به همین دلیل است که درمان و مراقبت از زخم در سالمندان، اهمیت ویژه ‌ای دارد. زخم‌ ها در این گروه سنی می‌ توانند نه تنها باعث درد و ناراحتی شوند، بلکه در صورت عدم رسیدگی مناسب، منجر به عفونت‌ های جدی، بستری شدن در بیمارستان و کاهش کیفیت زندگی شوند. با افزایش آگاهی و به‌ کارگیری اصول مراقبتی صحیح، می ‌توانیم سلامت و رفاه سالمندان عزیز خود را تضمین کنیم. این مطلب به بررسی جامع آنچه باید درباره درمان و مراقبت از زخم سالمند بدانید، از شناخت عوامل خطر تا اصول اولیه مراقبت و ... می ‌پردازد.

چرا سالمندان بیشتر دچار زخم ‌های پوستی و مزمن می‌ شوند؟

سالمندان به دلایل متعددی که مربوط به تغییرات طبیعی بدن، برخی بیماری ها و عوامل سبک زندگی است، بیشتر در معرض خطر ابتلا به زخم‌ های پوستی و مزمن قرار دارند. ترکیبی از این عوامل باعث می شود که زخم ‌های پوستی در سالمندان نه تنها بیشتر ایجاد شود، بلکه فرآیند ترمیم زخم در افراد مسن نیز طولانی ‌تر باشد. دلایل ایجاد زخم های پوستی و مزمن در سالمندان عبارتند از:

• نازک شدن پوست با افزایش سن
• کاهش کلاژن و الاستین
• کاهش چربی زیر پوست
• کاهش غدد چربی و عرق
• کاهش گردش خون و خون ‌رسانی به پوست
• کند شدن ترمیم سلولی
• کاهش حساسیت پوست در تشخیص لمس
• بیماری‌ های زمینه‌ ای مانند دیابت
• بیماری‌های عروقی (وریدی و شریانی)
• نارسایی وریدی به دلیل برگشت نامناسب خون از پاها به قلب
• بی‌ حرکتی و کم‌ تحرکی
• سوء تغذیه، کم خونی و کمبود پروتئین و ویتامین
• اختلالات و ضعف سیستم ایمنی
• مصرف برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها
• رطوبت و تعریق بیش از حد مانند بی ‌اختیاری ادرار و مدفوع
• کشیده شدن پوست روی سطوح
• عدم بهداشت مناسب

اهمیت مراقبت از زخم در سالمندان

مراقبت از زخم در سالمندان، به صورت صحیح و به موقع از اهمیت حیاتی برخوردار است. این امر، تنها به بهبود فیزیکی محدود نمی ‌شود، بلکه ابعاد وسیع ‌تری از سلامت و کیفیت زندگی آن‌ ها را تحت تأثیر قرار می ‌دهد. در ادامه به مهم ‌ترین دلایل اهمیت این مراقبت می‌ پردازیم:

• پیشگیری از عوارض جدی و تهدید کننده زندگی

زخم ‌ها، به ‌ویژه در سالمندان که سیستم ایمنی ضعیف ‌تری دارند، دروازه‌ ای برای ورود باکتری ‌ها و عوامل بیماری‌ زا به بدن هستند. عفونت ‌های موضعی می ‌توانند به سرعت گسترش یافته و منجر به عوارض جدی ‌تر مانند سلولیت، استئومیلیت (عفونت استخوان)، و حتی سپسیس (عفونت خونی سیستمیک) شوند که در سالمندان می ‌تواند کشنده باشد.

بستری شدن طولانی‌ مدت در بیمارستان

زخم‌ های مزمن و عفونی یکی از دلایل اصلی بستری شدن مکرر و طولانی ‌مدت سالمندان در بیمارستان هستند. این امر هزینه ‌های درمانی را افزایش داده و خطر ابتلا به عفونت ‌های بیمارستانی و سایر عوارض ناشی از بستری طولانی را به همراه دارد.

• بهبود کیفیت زندگی و کاهش درد و رنج

زخم‌ها معمولاً با درد قابل توجهی همراه هستند که فعالیت ‌های روزمره سالمند را مختل می سازد. مراقبت از زخم سالمند، به کاهش درد و بهبود وضعیت عمومی او کمک می ‌کند.

• بهبود وضعیت روحی و روانی

داشتن یک زخم باز و بدبو می ‌تواند باعث شرمساری، افسردگی، اضطراب و انزوای اجتماعی در سالمندان شود. بهبود زخم و بازگشت به سلامتی جسمی، تأثیر مثبتی بر روحیه و اعتماد به نفس آن ‌ها خواهد داشت.

• حفظ سلامت پوست و یکپارچگی آن

مراقبت صحیح از زخم شامل محافظت از پوست اطراف زخم و جلوگیری از گسترش آسیب به نواحی سالم است. با فراهم کردن محیط مناسب برای ترمیم، استفاده از پانسمان‌ های صحیح و رعایت اصول بهداشتی، می ‌توان روند طبیعی بهبود زخم را تسریع بخشیده و از مزمن شدن آن جلوگیری کرد.

مراحل مراقبت از زخم در سالمندان: راهنمای گام به گام

مراقبت از زخم در سالمندان، برای جلوگیری از عوارض، تسریع بهبود و حفظ کیفیت زندگی آن ‌ها حیاتی است. در این بخش، مراحل گام به گام مراقبت از زخم را شرح می ‌دهیم:

1. شستشوی زخم با آب ولرم یا نرمال سالین

هدف از شستشوی زخم با آب ولرم، پاکسازی آن از آلودگی ‌ها، باکتری ‌ها و بافت ‌های مرده برای پیشگیری از عفونت زخم است. برای این کار:

• در ابتدا دست‌ های خود را با آب و صابون بشویید یا از محلول ضدعفونی ‌کننده دست استفاده کنید.
• سپس مواد لازم مانند سرم فیزیولوژی (نرمال سالین) استریل یا آب ولرم جوشیده سرد شده، گاز استریل یا پد تمیز را آماده کنید.
• سرم فیزیولوژی را با فشار ملایم روی زخم بریزید تا تمام قسمت‌ های آن شسته شود.
• از پنبه یا مواد پرزدار استفاده نکنید، زیرا ممکن است الیاف آن‌ ها در زخم باقی بماند. 

2. خشک کردن ملایم

خشک کردن پوست اطراف زخم برای جلوگیری از خیس ‌خوردگی و آسیب به پوست سالم است. زیرا رطوبت بیش از حد، به پوست سالم اطراف زخم آسیب رسانده و آن را مستعد عفونت می کند. بنابراین با استفاده از یک تکه گاز استریل یا پارچه تمیز و نرم، به آرامی و با حرکت ضربه‌ ای پوست اطراف زخم را خشک کنید. البته خود زخم باید کمی مرطوب بماند تا بهبودی بهتری داشته باشد.

3. استفاده از پانسمان مناسب

انجام پانسمان نقش کلیدی در روند بهبود زخم داشته و این پانسمان باید متناسب با نوع، اندازه و میزان ترشحات زخم انتخاب شود. باید پانسمان را به آرامی و بدون کشش روی زخم قرار داده و مطمئن شوید که تمام زخم و حاشیه آن را پوشانده است. از چسب‌ های ضد حساسیت استفاده کرده و پانسمان را به خوبی محکم نمایید.

4. تعویض مرتب پانسمان

پانسمان آلوده شده می‌ تواند محیطی برای رشد باکتری ‌ها فراهم کرده و به پوست سالم اطراف زخم آسیب برساند. زمان تعویض پانسمان بستگی به نوع پانسمان و میزان ترشحات زخم دارد. زخم‌ های با ترشحات زیاد ممکن است نیاز به تعویض روزانه یا حتی چند بار در روز داشته باشند. هنگام تعویض پانسمان، به رنگ، بو، میزان ترشحات و وضعیت پوست اطراف زخم توجه کنید. هرگونه تغییر ناگهانی یا علائم عفونت را به پزشک یا پرستار اطلاع دهید.

5. پرهیز از دستکاری زخم

دستکاری مکرر زخم، روند بهبود را مختل ساخته و باعث عفونت می شود. بنابراین جز در زمان‌ های مشخص برای شستشو و تعویض پانسمان، از لمس یا کندن زخم خودداری کنید. پانسمان مناسب، محیطی محافظت‌ شده برای زخم فراهم کرده و نیازی به دستکاری مکرر آن نیست.

6. استفاده از داروهای تجویز شده

برخی زخم‌ ها، به خصوص زخم ‌های عفونی یا مزمن، نیاز به درمان دارویی خوراکی یا موضعی دارند. هرگونه آنتی ‌بیوتیک، کرم، پماد یا سایر داروهایی که توسط پزشک یا پرستار تجویز شده است را طبق دستور و در زمان ‌های مقرر استفاده کنید. هرگز بدون مشورت با پزشک، دارویی را به زخم نزنید.

7. تغذیه مناسب

بدن برای ترمیم زخم به انرژی، پروتئین ‌ها، ویتامین‌ ها و مواد معدنی خاصی نیاز دارد. کمبود این مواد، به شدت روند بهبود را کند خواهد کرد. لازم است سالمندان حتما از پروتئین کافی، ویتامین ‌C  و A، مواد معدنی، زینک (روی) استفاده نمایند. نوشیدن آب کافی نیز برای حفظ رطوبت پوست و عملکرد صحیح سلول‌ ها بسیار مهم است.

نقش تغذیه و بهداشت در مراقبت بهتر و بهبود زخم در سالمندان

در مراقبت از زخم در سالمندان، عوامل مختلفی دخیل هستند که تغذیه مناسب و رعایت بهداشت از جمله مهم ‌ترین آن ‌ها به شمار می‌ روند:

• اهمیت مصرف پروتئین، ویتامین C و روی (Zinc)

بدن برای ترمیم بافت ‌های آسیب ‌دیده و مقابله با عفونت‌ ها به منابع غذایی خاصی نیاز دارد. سالمندان اغلب دچار سوء تغذیه یا کمبود ریزمغذی ‌ها هستند که این موضوع روند بهبود زخم ‌هایشان را کند می ‌کند. این ریز مغذی ها عبارتند از:

• پروتئین: اساسی ‌ترین عنصر برای ترمیم بافت ها بوده که با ساخت واحدهای کلاژن، نقش حیاتی در تشکیل بافت جدید و افزایش استحکام زخم دارند. منابع پروتئین گوشت قرمز و سفید، ماهی، تخم مرغ، لبنیات، حبوبات، آجیل و... است.

• ویتامین C: این ویتامین یک آنتی ‌اکسیدان قوی بوده و برای تولید کلاژن و کمک به تقویت سیستم ایمنی بدن ضروری می باشد. از منابع این ویتامین باید به مرکبات (پرتقال، لیمو)، توت ‌فرنگی، فلفل دلمه ای، کیوی، کلم بروکلی اشاره کرد.

• روی (Zinc): این ماده معدنی، در سنتز پروتئین ‌ها و کلاژن، رشد و ترمیم بافت ‌ها و عملکرد صحیح سیستم ایمنی نقش داشته و به تقسیم سلولی و بازسازی بافت ‌های آسیب ‌دیده کمک می‌ کند. از جمله منابع روی، گوشت قرمز، مرغ، غذاهای دریایی، حبوبات، مغزیجات و غلات کامل است.

• نوشیدن آب کافی (هیدراتاسیون)

آبرسانی مناسب بدن برای سلامت کلی پوست و روند ترمیم زخم در افراد مسن ضروری است. کم ‌آبی بدن در سالمندان شایع بوده و می‌ تواند عوارض متعدد زیر را به دنبال داشته باشد:

• حفظ سلامت و پیشگیری از ترک خوردگی پوست
• عملکرد سلولی
• جریان خون
• رطوبت زخم

• پرهیز از سیگار و الکل

مصرف سیگار و الکل تأثیرات مخربی بر روند بهبود زخم و سلامت عمومی سالمندان دارند. نیکوتین موجود در سیگار باعث انقباض رگ‌ های خونی شده و جریان خون و اکسیژن ‌رسانی به بافت‌ ها را به شدت کاهش می ‌دهد. این امر ترمیم زخم را به تأخیر انداخته و بر تولید کلاژن تأثیر منفی می ‌گذارند. الکل نیز منجر به کم‌ آبی بدن شده و مصرف زیاد الکل آن جذب مواد مغذی را مختل کرده و منجر به سوء تغذیه می شود که هر دو برای بهبود زخم مضر هستند.

• رعایت بهداشت بدن و لباس

بهداشت فردی نقش کلیدی در پیشگیری از عفونت و بهبود زخم دارد. از جمله موارد بهداشت فردی عبارتند از:

• شستشوی منظم پوست: پوست سالمند باید به طور منظم با آب و صابون ملایم شسته شود تا از تجمع باکتری‌ ها و آلودگی ‌ها جلوگیری شود. 

• مرطوب نگه داشتن پوست: استفاده از کرم‌ ها و لوسیون‌ های مرطوب ‌کننده ملایم، از خشکی و ترک خوردگی پوست جلوگیری می کند.

• تعویض منظم لباس و ملحفه: لباس ‌ها و ملحفه‌ های تمیز و خشک از تجمع رطوبت و باکتری ‌ها جلوگیری کرده و خطر تحریک پوست و عفونت را کاهش می ‌دهند.

• مراقبت از مناطق مستعد زخم: در سالمندان، به خصوص افرادی که کم ‌تحرک هستند، باید به طور ویژه به نواحی مستعد زخم بستر (مانند پاشنه پا، باسن، کمر، آرنج و پشت سر) توجه شود.

چه زمانی برای زخم سالمند به پزشک مراجعه کنیم؟

با توجه به آسیب ‌پذیری بیشتر سالمندان و کندی روند بهبودی زخم در آن ‌ها، شناسایی زودهنگام علائم هشداردهنده و مراجعه به پزشک از اهمیت حیاتی برخوردار است. در موارد زیر باید برای زخم سالمند به پزشک مراجعه کنید:

• عدم بهبود زخم در عرض 1 تا 2 هفته با وجود مراقبت‌ های خانگی
• بروز علائم عفونت
• افزایش قرمزی و تورم
• افزایش درد و عدم کنترل آن با مسکن‌
• گرم شدن ناحیه اطراف زخم
• ترشحات چرکی زرد، سبز، قهوه‌ ای یا بدبو از زخم
• تب و لرز و نشانه ‌های عفونت سیستمیک
• بوی نامطبوع و شدید زخم
• افزایش اندازه یا عمق زخم
• تغییر رنگ پوست اطراف زخم
• وجود بافت مرده (نکروز) در زخم
• مشاهده رگ ‌های خونی، استخوان یا تاندون
• خونریزی شدید یا غیرقابل کنترل

سوالات متداول

• آیا زخم سالمندان به ویزیت پزشک نیاز دارد؟

بله، به دلیل کندی ترمیم و ضعف سیستم ایمنی در سالمندان، هر نوع زخمی (حتی خراش کوچک) باید جدی گرفته شود. در صورت عدم بهبود سریع یا بروز علائم هشداردهنده، برای پیشگیری از عوارض جدی، نیاز به ویزیت پزشک خواهد داشت. 

• آیا زخم همیشه باید پانسمان شود؟

خیر، در برخی مواقع این امر باید انجام شود. پانسمان ‌های مدرن با ایجاد محیط مرطوب و محافظت شده به ترمیم سریع‌ زخم کمک می ‌کنند؛ فقط زخم‌ های بسیار سطحی و کوچک ممکن است بدون پانسمان بهبود یابند، اما نیاز به پایش دقیق دارند.

• استفاده از کرم ترمیم کننده در مراقبت از زخم در سالمندان ضروری است؟

بستگی به نوع و مرحله زخم دارد. کرم‌ های ترمیم‌ کننده، در مرحله بازسازی پوست جدید یا برای پوست خشک اطراف زخم مفید هستند، اما نباید روی زخم‌ های باز استفاده شوند و همیشه باید با مشورت پزشک به کار روند.