آشنایی با داروهای پرکاربرد در سالمندان،راهنمای جامع

اغلب افراد در سنین سالخوردگی به مصرف دارو نیاز پیدا می کنند. در این زمان تغییرات فیزیولوژیکی ایجاد شده در بدن احتمال ابتلا به بیماری های مزمن را افزایش می دهد. علاوه بر این، برخی افراد از بدو تولد به بیماری های مادرزادی مبتلا هستند و در دوران سالمندی باید توجه ویژه ای به مصرف دارو های خود داشته باشند. با وجود اهمیت بالایی که مصرف دارو در سالمندی دارد، بسیاری از سالمندان داروهای خود را به درستی مصرف نمی کنند و یا در برخی از موارد از دارو های اشتباه و بدون تجویز پزشک استفاده می کنند. در ادامه به معرفی داروهای متداول سالمندان و نحوه صحیح مصرف دارو در سالمندی می پردازیم.

 چرا مصرف دارو در سالمندان نیاز به توجه بیشتری دارد؟

اغلب سالمندان از داروهای مختلفی استفاده می کنند. برخی از داروها ممکن است مربوط به تقویت بخش های مختلف بدن باشند و برخی دیگر به دلیل بیماری های خاص سالمندان تجویز شده اند. در هر دو حالت مصرف صحیح داروها می تواند به حفظ سلامت عمومی سالمندان، کاهش عوارض بیماری ها و تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کند. در مورد بیماری های مزمن مانند دیابت، فشارخون بالا و بیماری های قلبی استفاده درست از دارو های تجویز شده و عدم خوددرمانی اهمیت زیادی در کنترل بیماری دارد. عدم رعایت این موارد می تواند سلامت سالمندان را به خطر می اندازد.

 خانواده فرد سالمند و یا پرستار او باید در خصوص داروهایی که سالمند استفاده می کند، اطلاعات صحیح و کافی داشته باشند. شما می توانید این اطلاعات را از پزشک معالج سالمند دریافت کنید و برای روند درمانی بهتر با او در ارتباط باشید. بسیاری از پزشکان توصیه می کنند که در صورتی که سالمندان از هوشیاری و آگاهی کافی برخوردار هستند، دارو های خود را بشناسند و به صورت مناسب آنها را مصرف کنند. همچنین داشتن اطلاعاتی مانند نام دارو، علت تجویز، نحوه مصرف، شرایط نگهداری و تداخل های دارویی در خصوص دارو های متداول سالمندان توصیه می شود.

داروهای پرکاربرد در سالمندان، نحوه اثر، عوارض و نکات مصرف

 دارو های متداول سالمندان شامل موارد مختلفی از جمله دارو های قلبی، دیابت، دارو های روان و… می شوند. علت مصرف این دارو ها می تواند تغییرات بدن با افزایش سن و یا عدم رعایت نکات مربوط به تغذیه و سلامتی در سنین پایین تر باشد. 

داروهای قلبی و فشار خون

دارو های پرکاربرد سالمندان در خصوص بیماری های قلبی و فشارخون شامل موارد زیر می شوند:

• آتنولولول
• آملودیپین
•  کاپتوپریل
• انالاپریل
•  کلروتیازید
•  دیلتیازم
•  پروپرانولول
•  پرازوسین
•  متیل دوپا
•  لازیکس

این دارو ها شامل انواع مسدود کننده گیرنده آنژیوتانسین، مسدود کننده کانال کلسیمی، کاهش دهنده کلسترول، مکمل های پتاسیم، مسدود کننده بتا و دارو های ضد پلاکتی می شوند. برخی از آنها مانند انالاپریل و کاپتوپریل باعث گشاد شدن عروق خونی و بهبود وضعیت خونرسانی می شوند. انواع دیگری مانند پروپرانولول از عوارض هورمون آدرنالین جلوگیری کرده و ریتمی منظم در ضربان قلب ایجاد می کند. همچنین دارو هایی مانند آملودیپین و دیلتیازم از انقباض عضلات قلبی و اثرات فشار خون بالا جلوگیری می کنند.

نکات مهم در مصرف دارو هایی قلبی و فشارخون

قلب یکی از مهمترین بخش های بدن است که در عملکرد سایر بخش های بدن تاثیرگذار است. سالمندان در مصرف داروهای قلبی باید نکات زیر را مدنظر قرار دهند.

1. دارو های ها در زمان مقرر و با دوز مشخص مصرف کنند.
2. دارو های قلبی را حتما با تجویز پزشک مصرف کنند.
3. از مصرف خودسرانه این دارو ها و یا تغییر زمان یا دوز مصرف خودداری کنند.
4. عوارض جانبی دارو ها را در نظر گرفته و برای حل آنها با پزشک متخصص قلب مشورت کنند.

عوارض دارو های قلبی و فشارخون

عوارض استفاده از دارو های قلبی به نوع دارو بستگی دارد اما به طور کلی این عوارض شامل سرگیجه، خستگی، حالت تهوع، سردرد، یبوست و سرفه می شوند.

داروهای دیابت

بخش عمده ای از دارو های متداول سالمندان مربوط به دارو های کنترل دیابت می شوند. میزان ابتلای سالمندان( افراد مسن بالای 65 سال) به دیابت نوع 2 بسیار زیاد است و تقریبا 4 درصد از این افراد بیماری دیابت نوع 2 دارند. بخش مهم فرایند درمان بیماری دیابت مربوط به انسولین می شود. علاوه بر ماده انسولین دارو های زیر نیز در درمان دیابت سالمندان استفاده می شوند.

• متفورمین
• سولفونیل اوره ها
•  مهارکننده‌های آلفا گلوکوزیداز
•  مهارکننده‌های DPP-۴
•  مگلیتینیدها
•  مهارکننده‌های SGLT۲
•  تیازولیدیندیون‌ها

عملکرد کلی این دارو شامل تحریک ترشح انسولین از پانکراس و کاهش جذب قند و تولید گلوکز در کبد می شود.

نکات مهم در مصرف دارو های دیابت

انتخاب دارو های دیابت باید توسط پزشک انجام شود. در فرایند انتخاب دارو وضعیت کلی سلامت بیمار، بیماری های زمینه ای مانند مشکلات کلیوی، کبدی و قلبی، شرایط بیماری و... در نظر گرفته می شود. توجه داشته باشید که درمان دیابت علاوه بر مصرف دارو باید با اصلاح سبک زندگی شامل تغذیه سالم، فعالیت بدنی و کنترل وزن انجام شود.

عوارض دارو های دیابت

عوارض دارو های دیابت با توجه به نوع دارو و وضعیت فرد متفاوت هستند. عوارض مصرف اغلب دارو های دیابت شامل افت قند خون، مشکلات گوارشی مانند تهوع، اسهال، درد معده می شوند. برخی از دارو های دیابت ممکن است بر کلیه ها و کبد نیز تاثیر بگذارند.

 داروهای اعصاب و روان

دارو های اعصاب و روان سالمندان به دسته کلی دارو های ضد افسردگی و ضد اضطراب تقسیم می شوند. البته با توجه به سلامت روانی افراد ممکن است دارو های متنوعی تجویز شود. دارو های متداول سالمندان برای جلوگیری از استرس و اضطراب به شرح زیر هستند:

• آلپرازولام
•  کلردیازپوکساید
•  کلونازپام

دارو های ضد افسردگی نیز شامل موارد زیر هستند:

• سیتالوپرام
• ایمی پرامین
• هالوپریدول
• نورتریپتیلین

نکات مهم در مصرف دارو های اعصاب و روان

یکی از مهمترین نکات دارو های اعصاب و روان، مشکل وابستگی و اعتیاد است. مصرف خودسرانه و طولانی مدت دارو های اعصاب می تواند باعث اعتیاد به آن دارو و ایجاد عوارض جدی تر برای سالمندان شود.

عوارض مصرف دارو های اعصاب و روان

خواب آلودگی و خستگی از مهمترین عوارض دارو های اعصاب و روان در سالمندان هستند. مصرف دارو در سالمندی به خصوص داروهای اعصاب باعث اختلالات خواب مانند بی خوابی یا مشکلات الگوی خواب می شوند. از عوارض جسمی این دارو ها نیز می توان به تهوع، یبوست و اسهال اشاره کرد.

داروهای درد و التهاب (NSAIDs)

در سنین سالخوردگی اغلب افراد با درد های عضلانی، التهاب مفاصل، تب و سردرد مواجه هستند. شیوع این مشکلات و بیماری در سالمندان موجب اهمیت بیشتر دارو های درد و التهاب می شود. دارو های ضد درد و ضد التهاب در افراد مختلف با توجه به نوع، شدت، محل التهاب و مشکلات زمینه ای متفاوت هستند. در ادامه چندین مورد از پرکاربردترین این دارو ها را بررسی می کنیم.

• ایبوپروفن
•  ناپروکسن
• دیکلوفناک سدیم
•  ملوکسیکام
•  سلکوکسیب
•  مفنامیک اسید
•  کلشی سین( درمان نقرس و التهاب مفاصل)
•  پردنیزولون( درمان التهاب های شدید)

علاوه بر داروهای خوراکی بالا، برای درمان سریع التهاب مفاصل در شرایط حاد از دارو های تزریقی زیر به صورت تزریق عضلانی یا وریدی استفاده می شود.

•  آمپول دگزامتازون
• آمپول بتامتازون
• آمپول متیل‌پردنیزولون
• آمپول تریامسینولون
• آمپول دیکلوفناک

نکات مهم در مصرف دارو های ضد التهاب

 داروی های ضد التهاب و ضد درد نقش مهمی در کاهش درد های دوران سالمندی دارند. اما از جمله داروهایی هستند که مصرف آنها در سالمندان باید با دقت فراوان و طبق دستور پزشک انجام شود. عوارض جدی این دارو ها نشان دهنده این است که مصرف دارو های ضد التهاب به صورت خودسرانه بسیار خطرناک است.

عوارض مصرف دارو های ضد التهاب و ضد درد

عوارض دارو های ضد التهاب می توانند خفیف و گذرا و یا جدی و طولانی مدت باشند. این مورد بستگی به مدت زمان مصرف دارو و رعایت نکات صحیح مصرف آن طبق نظر پزشک دارد. به طور کلی از جمله عوارض این دارو ها می توان به زخم معده، آسیب کلیوی، افزایش فشار خون، افزایش قند خون، پوکی استخوان، تضعیف سیستم ایمنی و افزایش خطر حمله قلبی و سکته اشاره کرد.

ویتامین‌ها و مکمل‌ها

ویتامین ها و مکمل ها بخش مهمی از دارو های پرکاربرد سالمندان هستند. با افزایش سن به طور طبیعی میزان جذب برخی از ویتامین ها و مواد معدنی مانند ویتامین D، ویتامین B12، کلسیم و منیزیم در افراد کاهش پیدا می کند. به همین دلیل مصرف این ویتامین و مکمل های مولتی ویتامین می تواند به بهبود وضعیت سلامتی افراد مسن و حفظ سلامت استخوان ها، تقویت سیستم ایمنی و بهبود عملکرد مغز کمک کند.

نکات مهم در مصرف ویتامین ها و مکمل ها

مصرف بیش از حد ویتامین ها و مکمل ها در مواردی می تواند خطر آفرین باشد. به همین دلیل لازم است قبل از شروع هر نوع مکملی با پزشک مشورت کنید. به این ترتیب می توانید از دوز لازم مکمل و عدم تداخل مکمل با سایر دارو های مصرفی اطمینان حاصل کنید.

عوارض مصرف ویتامین ها و مکمل ها

در اغلب موارد مصرف ویتامین ها و مکمل ها به تقویت سیستم ایمنی کمک کرده و عوارض خاصی ندارد. اما برای جلوگیری از تداخل های دارویی و یا اطمینان بیشتر از عدم عوارض این نوع دارو ها شما می تواند از ویتامین های طبیعی استفاده کنید. برای مثال شما می توانید از مواد غذایی حاوی کلسیم مثل لبنیات، ماهی ها، سبزی هایی مانند اسفناج، سیب زمینی و کدو، مرکبات و... در برنامه غذایی استفاده کنید و برای دریافت ویتامین D نیز ساعاتی از روز را در معرض نور خورشید باشید.

تداخل‌های دارویی رایج در سالمندان و راه‌های پیشگیری

در بین دارو های متداول سالمندان ممکن است برخی از دارو ها با یکدیگر تداخل داشته باشند. این تداخل می تواند منجر به عدم تاثیر گذاری دارو ها شده و یا با عوارض و مشکلات جدی تری همراه باشد. دارو های قلبی و دارو های روانگردان معمولا با سایر دارو ها تداخل دارند. اصلی ترین راه پیشگیری از هرگونه تداخل دارویی در بین دارو های مصرفی سالمندان این است که هیچ دارویی به صورت خودسرانه مصرف نشود. همچنین در صورتی که فرد سالمند برای مشکل دیگری به یک پزشک جدید مراجعه کرده است، داروهایی که از قبل مصرف می کند را به اطلاع پزشک برساند.

توصیه‌های ضروری برای مصرف ایمن داروها در سالمندان

در ادامه اقداماتی را بررسی می کنیم که به حفظ سلامتی سالمندان و مصرف ایمن دارو ها در افراد مسن کمک می کند.

• برای هرگونه علائم خفیف به مصرف فوری دارو فکر نکنید. البته علائم را نادیده نگیرید و با یک پزشک مشورت کنید. در صورت عدم امکان حل مشکل با ورزش و تغییر در برنامه غذایی، مصرف دارو را آغاز کنید.

•  تنها داروهایی که پزشک تجویز کرده را مصرف کنید و از خود درمانی خودداری کنید.

• دارو های تجویز شده را با دوز مورد نظر پزشک استفاده کنید و هیچگونه تغییری در دوز داروی برای نتیجه گیری سریع تر ایجاد نکنید.

• اگر با مشکل و عوارض خاصی بعد از مصرف دارو روبرو هستید، حتما آن را به اطلاع پزشک برسانید.

• برای انجام درمان های طب سنتی نیز با پزشک معالج خود مشورت کنید.

• اطلاعات مربوط به نحوه مصرف دارو را برای خود یادداشت کنید و نسخه پزشک را نیز در یک مکان مناسب نگهداری کنید.

• یک روند منظم برای مصرف دارو های خود داشته باشید. این کار باعث سرعت بیشتر درمان بیماری ها می شود و از فراموشی مصرف دارو ها نیز جلوگیری می کند.

سوالات متداول

1. یا مصرف مکمل‌هایی مثل کلسیم و ویتامین D برای همه سالمندان لازم است؟

به طور کلی مصرف ویتامین ها و مکمل ها دارای فواید مانند تقویت سیستم ایمنی و جلوگیری از بیماری ها در دوران سالمندی است. برای اطلاع از ویتامین های مورد نیاز بدن و اطمینان از بدون عوارض بودن مصرف آنها بهتر است آزمایش بدهید و با یک پزشک مشورت کنید.

1. آیا سالمندان می‌توانند داروها را خودسر مصرف کنند؟

خیر تمام داروهایی که در دسته بندی های مختلف تا اینجا بررسی شد، نیازمند تجویز پزشک است. پزشک متخصص باید وضعیت سلامتی فرد سالمند را بررسی کرده و با توجه به مشکل و بیماری فرد، داروی خاصی را تجویز کند.